Quĩ trợ cấp hưu trí (Pension Fund) là gì? Đặc điểm
Mục Lục
Quĩ trợ cấp hưu trí (Pension Fund)
Quĩ trợ cấp hưu trí trong tiếng Anh gọi là Pension Fund.
Quĩ trợ cấp hưu trí là định chế tài chính về thỏa thuận dựa trên qui chế của Chính phủ hoặc hợp đồng tư nhân hoặc cả hai hình thức này.
Theo đó, người lao động hoặc người sử dụng lao động sẽ đóng góp những khoản tiền nhất định trong suốt thời gian làm việc của họ để được nhận một khoản thu nhập thường xuyên (trợ cấp hưu trí) khi về hưu hoặc mất sức lao động tạm thời.
Đặc điểm của quĩ trợ cấp hưu trí
Các quĩ trợ cấp hưu trí có thể được tách biệt rõ rệt với các trung gian tài chính khác dựa trên các nguyên tắc xác định nguồn tài trợ và mức trợ cấp chi trả cho từng thành viên của quĩ.
Nguyên tắc xác định nguồn tài trợ: Tại nhiều nước trên thế giới hiện nay, bao gồm cả Việt Nam, các quĩ trợ cấp hưu trí hoạt động theo mô hình "pay-as-you-go", nghĩa là tiền lương hưu chi trả cho những người đã về hưu ở thời điểm hiện tại được lấy từ những đóng góp cho quĩ lương hưu của những người đang lao động.
Tuy nhiên, hệ thống này về mặt lí thuyết và thực tiễn đã bộc lộ tính không bền vững trong dài hạn, thể hiện ở những khía cạnh sau:
Thứ nhất, việc huy động đóng góp của lao động hiện tại để chi trả trợ cấp cho những người đã về hưu (đã đóng góp trước đó) sẽ vẫn phát huy hiệu quả khi lượng đóng góp cao hơn lượng chi trả.
Tuy nhiên, đối với những quốc gia có quá trình già hóa dân số. Đặc biệt là các nước phát triển, thì lượng đóng góp có thể không đủ bù đắp lượng chi trả, dẫn đến hậu quả mức trợ cấp hưu trí trung bình một người sẽ giảm mạnh và có thể không đảm bảo một mức sống bình thường cho họ.
Thứ hai, mức đóng góp và mức chi trả của quỹ trợ cấp cũng cho thấy sự mất cân bằng trong dài hạn khi mà mức sống tuổi thọ trung bình đang ngày càng tăng lên, thời gian nghỉ học trung bình cũng kéo dài thêm. Điều này đồng nghĩa với việc quĩ sẽ phải chi trả mức trợ cấp ngày càng lớn và có nguy cơ vượt quá khả năng tài chính của quĩ.
Thứ ba, mô hình này cũng cho thấy sự không công bằng giữa các thế hệ khi mà gánh nặng trợ cấp hưu trí ngày càng lớn và người chịu trách nhiệm đóng góp với mức ngày càng cao lại là thế hệ trẻ.
Những bất ổn của mô hình "pay-as-you-go" cho thấy chúng ta cần xây dựng một mô hình quĩ trợ cấp hưu trí mới có tính cân bằng về mặt tài chính trong dài hạn cũng như cần công bằng hơn giữa các thế hệ, nếu không những hệ lụy mà xã hội có thể phải gánh chịu sẽ khó lường hết được.
Nguyên tắc xác định mức trợ cấp: Các chương trình trợ cấp hưu trí hiện nay xác định mức trợ cấp chi trả cho các thành viên theo hai nguyên tắc:
- Căn cứ vào mức độ đóng góp: Đây là nguyên tắc trong đó số tiền nhận được của những người tham gia phụ thuộc vào số tiền đã đóng góp và khoản lãi từ việc đầu tư các khoản đóng góp đó.
- Căn cứ vào mức độ trợ cấp: Là nguyên tắc trong đó số tiền người tham gia được hưởng khi về hưu được xác định căn cứ vào thời gian làm việc và mức lương của người đó.
Ngoài ra, các chương trình trợ cấp hưu trí còn có qui định về thời gian tối thiểu phải tham gia đóng góp hoặc số năm tối thiểu phải làm việc tại một công ty để được nhận trợ cấp từ quĩ trợ cấp hưu trí của công ty đó.
Các loại hình quĩ trợ cấp hưu trí
Chương trình trợ cấp riêng do các công ty kinh doanh lớn lập ra
Các quĩ này được lập ra vì lợi ích của nhân công trong công ty. Quĩ được quản lí bởi một ngân hàng, một công ty bảo hiểm nhân thọ hoặc một người quản lí chuyên trách. Mục đích của quĩ là thực hiện chương trình trợ cấp cho nhân công khi họ có đủ thời gian làm việc tối thiểu cho công ty.
Cái khó khăn của chương trình này là các khoản đóng góp và thu nhập của quĩ qua các năm không đủ để trả trợ cấp khi đến kì hạn thanh toán và các quĩ có nguy cơ thua lỗ kéo dài.
Để khắc phục tình trạng đó, Nhà nước thường là người tham gia đóng góp với tư cách hỗ trợ cho các chủ doanh nghiệp để đảm bảo thu nhập hưu trí cho những người làm công.
Chương trình trợ cấp công cộng được quản lí bởi Chính phủ
Theo chương trình này hầu hết mọi cá nhân làm công ăn lương đều được nhận trợ cấp hưu trí. Đây là chương trình trợ cấp quan trọng nhất mà người ta quen gọi là bảo hiểm xã hội. Vốn của chương trình thu được từ đóng góp định kì của những người lao động được tính theo một tỉ lệ nhất định trên mức lương của họ.
Các khoản trợ cấp bảo hiểm xã hội bao gồm tiền thu nhập hưu trí, tiện thanh toán y tế và trợ cấp mất sức lao động. Chương trình này hoạt động như một chương trình trợ cấp riêng nhưng đến nay nó cũng rơi vào tình trạng thiếu vốn khi nhu cầu thanh toán ngày càng tăng.
(Tài liệu tham khảo, Giáo trình Tiền tệ ngân hàng, Học viện Ngân hàng, NXB Lao Động)